Abdurrahman el-Hemedani
Kâtip, şair ve lügat âlimidir. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Abbasî Halifesi Mutazıd zamanında (892-902) Hemedan valisi olan Bekir Bin Abdülazîz Bin Ebü Dülef el-İclfye (ö. 285/898) kâtiplik yaptığı, ayrıca gramer ve edebiyatla uğraşmakla beraber daha çok sözlük çalışmalarıyla tanınmış olduğu bilinmektedir. Kaynakların birçoğu vefat tarihini 320 (932), bazıları da 327 (938-39) olarak kaydeder.
Eserlerinden bugün elimizde bulunan el-Elfâzü’1-kitâbiyye veya Kitâbü El-fâzı ’Abdirrahmân, konusu itibariyle eş anlamlı kelimelere dair olup bir çeşit kavramlar sözlüğü demek olan "fikhü’l-luga" türünde bir eserdir. Hemedânî bu kitabında kelimeleri belli bir alfabetik sıraya göre değil, ifade ettikleri ortak anlam ve konulara göre bablara ayırmakta ve bunların mânalarını, özellikle cümle içindeki kullanılışlarını göstermektedir. Yazarın resmî kâtip olması, terimleri yerli yerinde kullanarak sağlam bir üslûp ortaya koyması, esere ayrı bir değer katmaktadır. Esasen müellifin kendisi de kitabının önsözünde, ilgililere sağlam bir ifade ve istenilen mânayı değişik cümlelerle anlatabilme yeteneğini kazandırmak için, bu eseri resmî yazışmalardan derleyerek kaleme aldığını belirtmektedir. Bununla birlikte, meşhur edip ve mütefekkir vezir Sâhib Bin Abbâd, "Arapça’nın değerli incileri" diye nitelendirdiği bu tür kelimelerin genel kültür ve bilgi birikimi çerçevesinde öğrenilmesini engelleyerek hazırcılığa yol açacağı gerekçesiyle Hemedânîye şiddetle çatmıştır.
Ebû Saîd Muhammed Bin Ahmed el-Âmidî ile Ebü’l-Kâsım Mehdî Bin Ahmed el-Havâfi, el-Elfâzü’1-kitâbiyye’ye birer şerh yazmışlardır. Ayrıca Ebü’l-Abbas Ahmed Bin Abdullah da bu eseri Naz-mü’l-cevâhir fi’1-Elfâz adıyla manzum hale getirmiştir.
Eseri ilk defa Luis Şeyho 1885 ve 1898 yıllarında Beyrut’ta yayımlamıştır. Nu’mân el-Âlûsînin yanlışlıkla Abdurrahman Bin Muhammed Bin Saîd el-Enbâıye (ö. 577/1181) nisbet ederek Kitâbü Elfâzi’l-eşbâh ve’n-nezâ’’ir adıyla İstanbul’da 1302de neşrettiği el-Elfâzü’l-kitâbiyye, daha sonra Muhammed Tevfik tarafından 1344 yılında Kahire’de yeniden yayımlanmıştır. Eserin 1931 (Kahire) ve 1979 (Beyrut) baskılan da vardır.
Bazı kaynaklarda Abdurrahman el-Hemedâni’ye Şafyü’r-râh min Muhtâri’ş-Şıhâh adlı bir eser daha atfediliyorsa da, eş-Şıhâh müellifi Cevherfnin (ö. 393/1003) ve bilhassa eş-Şıhâh’m bir muhtasarı olan el-Muhtâr’m müellifi Muhammed Bin Ebû Bekir er-Râzrnin (ö. 666/ 1267’den sonra) vefat tarihleri göz önüne alındığında bunun mümkün olamayacağı açıkça görülmektedir.
İLGİLİ ÖYKÜLER
