Atıf Yılmaz Batıbeki

Atıf Yılmaz Batıbeki

9 Aralık 1926’da öğretmen bir annenin ve memur bir babanın çocuğu olarak Mersin’de doğdu. Tam adı Atıf Yılmaz Batıbeki’dir. İlk ve ortaöğrenimini Mersin’de tamamladı. Lise eğitimine Adana Erkek Lisesi ve İstanbul Işık Lisesinde devam etti. Babasının maddi durumunun bozulması üzerine bir yıl sonra eğitimine devam etmek üzere Mersin’e döndü. 

Lisedeyken edebiyat öğretmenince İstiklal Savaşı’nda yaşanan bir olayı kompozisyon olarak yazması istenince Atıf Yılmaz bir senaryo yazdı ve onu setlere taşıyacak süreç de başladı. Her ne kadar bu senaryoyla yapım şirketinden ret cevabı alsa da bu sayede sinema çevresinden insanlarla dostluk kurdu. 

Hukuk Fakültesinde okurken bu mesleği yapmayacağından emin olunca bir yıl boyunca öğrencisi olmamasına rağmen akademide resim bölümünün derslerini takip etti. Ardından Nuri İyem’in atölyesinde resim çalışmalarına devam etti. “Tavanarası Ressamlar Grubu”nu kurdular. 1947’de "Beş Sanat" dergisinde sinemayla ilgili yazılar yayınladı.

Türkiye’de en fazla edebiyat uyarlaması yapan yönetmen olan Atıf Yılmaz’ın ilk asistanlık deneyimi Semih Evin’in “Allah Kerim” filmiyle, ilk yönetmenlik deneyimiyse “Kanlı Feryat”la başladı. Ayrıca Hüseyin Peyda’ya “Mezarımı Taştan Oyun” filminde asistanlık yaparken, yönetmenin işi bırakmasıyla filmi tamamlamak durumunda kaldı. 

Üçüncü filmi bir komedi denemesi olan “İki Kafadar Deliler Pansiyonunda” filmidir. Bir Kerime Nadir uyarlaması olan “Hıçkırık”, izleyici tarafından çok beğenilince piyasa romanı uyarlamalarını sürdürdü. Esat Mehmet Karakurt’tan Kadın İsterse (1954), Dağları Bekleyen Kız (1955), İlk ve Son (1955), Ethem İzzet Benice’den Beş Hasta Var (1956) uyarlamalarını peş peşe yaptı ve piyasa romanı sinemasının öncüsü oldu. 

Başlangıçta kendi seçimi olmamasına rağmen ticari birtakım filmler yaptı. Bu filmlerin bazıları çok iş yapınca piyasadan teklifler aldı ve bu süreçte sinema dilini öğrenme olanağı buldu. 

1950’li yıllarda sinema dilini geliştirdi. 60’lı yıllarda ülkede yaşanan siyasi değişikliklerle toplumsal gerçekçi yapıda filmler yaptı. 1970’li yıllardaysa yavaş yavaş kadın filmleri yapmaya başladı. 1980’li yıllarda yaşanan askeri darbenin ardından ülkede yaşanan sorunların üzerinde siyasal ya da eleştirel olarak durulmadığı dönemlerde kadın filmlerine yönelerek katkıda bulunmayı sağladı. 

Toplum gerçeklerini de kasaba, köy, büyük şehir ve büyük şehrin kenar semtlerinden gözler önüne sermeye çalıştı. Toplumsal içerikli filmlerin yanı sıra kasaba güldürüsü dalında da ustalaştı. 

Gelinin Muradı filmiyle ilk kez çağdaş Türk edebiyatından faydalandı. Kemal Bilbaşar’la başlayan bu ilgi daha sonra Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Haldun Taner, Recep Bilginer ve Orhan Hançerlioğlu gibi yazarlarla devam etti. 

1950’li yılların sonuna doğru Yılmaz’ın sinemasında yeni bir dönem daha açıldı. Köy filmleri olarak nitelendirilen bu filmlerde, Yılmaz Güney’i ön plana çıkardı ve onunla beraber art arda üç filmin senaryosunu yazdı. İki filminde de Yılmaz Güney’i oynattı. Yine bu yıllarda Anadolu folkloruna yöneldi ve Yaşar Kemal’i keşfetti. 1958’de ünlü yazarın Ala Geyik ve 1959’da da Karacaoğlan’ın Karasevdası yapıtlarından yola çıkarak filmler yaptı. 

1960’lar Yılmaz’ın piyasaya yöneldiği ve piyasa koşullarına uygun filmler çektiği bir dönem oldu. Piyasa koşullarına ödün verişin ilk filmi; 1960’ta çektiği Ayşecik Şeytan Çekici’dir. Ardından Ölüm Perdesi’ni çekti. 

Mahir Günşiray’la Yerli Film adında bir şirket kurdu ve ilk film olarak senaryosunu Vedat Türkali’nin yazdığı Dolandırıcılar Şahı’nı (1960) çekti. Yine aynı yıl Orhan Kemal’den Suçlu, 1961’de Peride Celal’den Kızıl Vazo, Vedat Türkali’den Seni Kaybedersem, Tatlı Bela ve Sefa Önal’ın öykü- senaryosundan Allah Cezanı Versin Osman Bey filmlerini yaptı. 

1963’te çektiği Yarınlar Bizimdir filmiyle yeniden kasabaya döndü ve filmlerinde kasaba yönetimi çevresinde dönen çıkar çatışmalarını konu edindi. 1964’te Haldun Taner’in epik tiyatrosundan uyarladığı, epik sinema denemesi olan Keşanlı Ali Destanı’nı çekti. 

1972’de, Gelinlik Kızlar, Köle, Günahsızlar, Zulüm, Utanç ve Kemal Bilbaşar’ın yapıtından sinemaya uyarlanan Cemo filmlerine imza atarak kendi rekorunu kırdı. 1977’de senaryosunu Cengiz Aytmatov’dan esinlenerek Ali Özgentürk’ün yazdığı Selvi Boylum Al Yazmalım filmini yaptı. 1979’da Türk sinemasında bir ilki gerçekleştirdiği Adak filmini çekti. 

1980’li yıllarda, yalnızca iki konu çerçevesinde, taşlamalı güldürüler ile kadın ve sevgi konulu filmler yaptı. 1980 yılında Başar Sabuncu’nun tiyatro için hazırladığı Talihli Amele’yi, 1982’de Necati Cumalı’nın tiyatro oyunundan sinemaya uyarladığı Mine filmini yaptı. 

1985’ten itibaren Atıf Yılmaz’ın filmografisinde üst üste fantastik filmler yer aldı. 1986’da bu türde yaptığı Aaahh Belinda gişe rekorları kırdı. Asiye Nasıl Kurtulur, epik öğeler taşıyan bir diğer filmi oldu. 

1994’te Beyoğlu’nun arka sokaklarında yaşayan marjinalleri yarı belgesel tarzda anlattığı filmi Gece, Melek ve Bizim Çocuklar; 6. Ankara Film Şenliği’nde açılış filmi olarak gösterildi. 

1990’lı yıllarda Amerikan filmlerinin Türkiye’yi kuşatmış olması sebebiyle çözüm üretmek için yeni yollar arayan Atıf Yılmaz, on yönetmen arkadaşıyla bir araya gelerek vakıf kurdu ve yeni denemelere yöneldi. İki Film On Yönetmen adlı projede Kazandibi/ Tavukgöğsü (1995) adlı 37,5 dakikalık filmiyle tüm sinemasal bakışını ve düzeyini ortaya koydu, toplumsal ve estetik kaygısı, kadına bakış açısı, erkek-kadın ilişkileri, gençlerle ebeveynler arasındaki ilişkilere bakış açısını hem ironik hem de oldukça gerçekçi bir dille ele aldı. 

2005 yılında çektiği son filmi olan Eğreti Gelin’de Anadolu’nun tartışılan geleneklerinden birini beyazperdeye taşıdı. Şükran Kozalı’nın "Eğreti Gelinler” kitabının uyarlaması olan film Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Denizli’de erkekleri evliliğe hazırlayan ve "Eğreti Gelin" adı verilen kadınlardan birinin öyküsünü anlattı. 

Yaptığı filmler kadar yetiştirdiği insanlar açısından da sinemamızda gerçek bir okul oldu. Duygu Sağıroğlu, Halit Refiğ, Yılmaz Güney, Zeki Ökten, Şerif Gören gibi değerli sinema adamlarına katkıda bulundu. Türk Sineması’nın en uzun soluklu yönetmeni çalıştığı filmlerde hep gençlere yakın oldu ve çevresindeki insanları da gençlerden seçti. 

Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde en çok ödül alan yönetmen unvanına sahip olan Yılmaz,119 filmin yönetmenliğini, 27 filmin yapımcılığını ve 52 filmin senaryosunu üstlenerek Yeşilçam’ın en çok film üreten yönetmenlerinden biri oldu. 

5 Mayıs 2006 tarihinde İstanbul’da vefat etti. 

Filmografisi:

1951: Kanlı Feryad, Mezarımı Taştan Oyun 

1952: İki Kafadar Deliler Pansiyonunda 

1953: Aşk Izdıraptır, Hıçkırık, Şimal Yıldızı 

1954: Şimal Yıldızı, Kadın Severse 

1955: Dağları Bekleyen Kız, İlk ve Son 

1956: Beş Hasta Var 

1957: Bir Şoförün Gizli Defteri, Gelinin Muradı 

1958: Ala Geyik, Bu Vatanın Çocukları, Kumpanya, Yaşamak Hakkımdır 

1959: Karacaoğlan’ın Kara Sevdası 

1960: Ayşecik Şeytan Çekici, Dolandırıcılar Şahı, Ölüm Perdesi, Suçlu 

1961: Allah Cezanı Versin Osman Bey, Kızıl Vazo, Seni Kaybedersem, Tatlı Bela 

1962: Battı Balık, Beş Kardeştiler, Bir Gecelik Gelin, Cengiz Han’ın Hazineleri/ Karaoğlan, İki Gemi Yanyana 

1963: Azrail’in Habercisi, Kalbe Vuran Düşman, Yarın Bizimdir 

1964: Erkek Ali, Keşanlı Ali Destanı 

1965: Hep O Şarkı, Muradın Türküsü, Sayılı Dakikalar, Taçsız Kral 

1966: Ah Güzel İstanbul, Ölüm Tarlası, Pembe Kadın, Sevgilim Artist Olunca, Toprağın Kanı 

1967: Balatlı Arif, Harun Reşid’in Gözdesi, Kozanoğlu 

1968: Cemile/ Osman El Gabbar, Köroğlu, Yaseminin Tatlı Aşkı 

1969: Kızıl Vazo, Kölen Olayım, Menekşe Gözler 

1970: Aşktan Da Üstün, Darıldın Mı Cicim Bana, Kara Gözlüm, Zeyno 

1971: Ateş Parçası, Battal Gazi Destanı, Güllü, Unutulan Kadın, Yedi Kocalı Hürmüz 

1972: Cemo, Gelinlik Kızlar, Günahsızlar, Köle, Utanç, Zulüm 

1973: Gönüller Sultanı Mevlana, Güllü Geliyor Güllü, Kambur 

1974: Kuma, Salako, Zavallılar 

1975: Çapkın Hırsız, Deli Yusuf, İşte Hayat 

1976: Baş Belası/ Bob İl Boro, Hasip İle Nasip, Mağlup Edilemeyenler, Tuzak 

1977: Acı Hatıralar, Baskın, İbo İle Güllüşah, Selvi Boylum Al Yazmalım, Yangın, Seyahatname 

1978: Kibar Feyzo, Köşeyi Dönen Adam, Minik Serçe 

1979: Adak, Ne Olacak Şimdi 

1980: Talihli Amele 

1981: Delikan 

1982: Dolap Beygiri, Mine 

1983: Seni Seviyorum, Şekerpare Kız 

1984: Bir Yudum Sevgi, Dağınık Yatak 

1985: Adı Vasfiye, Dul Bir Kadın 

1986: Aaahh Belinda, Asiye Nasıl Kurtulur, Değirmen 

1987: Hayallerim Aşkım Ve Sen, Kadının Adı Yok 

1988: Arkadaşım Şeytan

1989: Ölü Deniz 

1990: Bekle Dedim Gölgeye, Berdel 

1991: Seyahatname 

1992: Düş Gezginleri 

1993: Gece Melek Ve Bizim Çocuklar 

1995: Kazandibi Tavuk Göğsü 

1997: Nihavend Mucize 

1999: Eylül Fırtınası 

2004: Eğreti Gelin 

Uyarlama Fimleri: 

1953: Aşk Izdıraptır (Oğuz Özdeş’in aynı isimli romanından) 

Hıçkırık (Kerime Nadir’in aynı isimli romanından) 

1954: Kadın Severse (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından) 

1955: Dağları Bekleyen Kız (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından) 

İlk Ve Son (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından) 

1956: Beş Hasta Var (Ethem İzzet Benice aynı isimli romanından) 

1957: Bir Şoförün Gizli Defteri (Aka Gündüz aynı isimli romanından) 

Gelinin Muradı (Kemal Bilbaşar’ın “Köyden Kentten Üç Bulutlu Hikayeler” ve “Pembe Kurt” hikayelerinden) 

1958: Ala Geyik (Yaşar Kemal’in aynı isimli öyküsünden) 

Kumpanya (Orhan Hançerlioğlu’nun aynı isimli öyküsünden) 

Yaşamak Hakkımdır (Fritz Lang’in “You Only Live Once” isimli filminden) 

1959: Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (Yaşar Kemal’in aynı isimli hikayesinden) 

1960: Ölüm Perdesi (Ümit Deniz’in aynı isimli romanından) 

Suçlu (Orhan Kemal’in aynı isimli romanından) 

1961: Allah Cezanı Versin Osman Bey (Safa Önal’ın bir öyküsünden) 

Kızıl Vazo (Peride Celal’in aynı isimli romanından) 

1962: Cengiz Han’ın Hazineleri/ Karaoğlan (Abdullah Ziya Kozanoğlu’nun aynı isimli romanından Akşam gazetesi için yapılmış çizgi romanından) 

1963: Azrail’in Habercisi (Ümit Deniz’in aynı isimli romanından) 

Yarın Bizimdir (İlhan Engin’in aynı isimli öyküsünden) 

1964: Keşanlı Ali Destanı (Haldun Taner’in aynı isimli müzikal oyunundan) 

1965: Muradın Türküsü (Yaşar Kemal’in aynı isimli hikayesinden) 

1966: Pembe Kadın (Hidayet Sayın’ın aynı isimli oyunundan) 

1967: Harun Reşid’in Gözdesi (Sevda Sezer’in romanından) 

1969: Kızıl Vazo (Peride Celal’in aynı isimli romanından) 

1971: Güllü (“La Ragazza Colla Pistola” isimli İtalyan filminden) 

Yedi Kocalı Hürmüz (Sadık Şendil’in aynı isimli oyunundan) 

1972: Cemo (Kemal Bilbaşar’ın aynı isimli romanından) 

1973: Gönüller Sultanı Mevlana (Mehmet Önder’in aynı isimli kitabından) 

1974: Kuma (Cahit Atay’ın “Ana Hanım Kız Hanım” isimli oyunundan) 

1977: Selvi Boylum Al Yazmalım (Cengiz Aytmatov’un bir öyküsünden) 

1978: Köşeyi Dönen Adam (Müjdat Gezen’in “Eşeğin Karnındaki Elmas” isimli öyküsünden) 

1981: Delikan (Zeyyad Selimoğlu’nun “Deprem” isimli romanından) 

1982: Mine (Necati Cumalı’nın aynı isimli tiyatro oyunundan) 

1985: Adı Vasfiye (Necati Cumalı’nın “Ay Büyürken Uyuyamam” isimli öyküsünden) 

Dul Bir Kadın (Necati Cumalı’nın “Bir Sabah Gülerek Uyan” isimli oyunundan) 

1986: Asiye Nasıl Kurtulur (Vasıf Öngören’in aynı isimli oyunundan) 

Değirmen (Reşat Nuri Güntekin’in aynı isimli romanından) 

1987: Kadının Adı Yok (Duygu Asena’nın aynı isimli romanından) 

1989: Ölü Bir Deniz (Erhan Bener’in aynı isimli romanından) 

1990: Bekle Dedim Gölgeye (Ümit Kıvanç’ın aynı isimli romanından) 

Berdel (Esma Ocak’ın bir öyküsünden) 

1999: Eylül Fırtınası (Habib Bektaş’ın “Gölge Korkusu” isimli romanından) 

2004: Eğreti Gelin (Şükran Kozalı’nın “Eğreti Gelinler” isimli romanından) 

Ödülleri: 

1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü, Keşanlı Ali Destanı

1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Film Ödülü, Keşanlı Ali Destanı

1966 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Film Ödülü, Toprağın Kanı

1966 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 3. Film Ödülü, Muradın Türküsü

1968 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 3. Film Ödülü, Ölüm Tarlası

1972 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 1. Film Ödülü, Zulüm

1972 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü, Zulüm

1976 - 13. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Deli Yusuf

1978 - 15. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Selvi Boylum Al Yazmalım

1984 - 21. Antalya Film Şenliği, - En İyi Film Bir Yudum Sevgi

1985 - 4. Uluslararası İstanbul Sinema Günleri, - En İyi Türk Filmi Bir Yudum Sevgi

1986 - 23. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Bir Yudum Sevgi

1986 - Antalya Altın Portakal Film Festivali En İyi 3. Film, Adı Vasfiye - En İyi Yönetmen Aaahh Belinda

1986 - 5. Uluslararası İstanbul Sinema Günleri, - En İyi Türk Filmi Adı Vasfiye

1987 - 24. Antalya Film Şenliği, - En İyi 3. Film Hayallerim, Aşkım Ve Sen

1959 - Gazeteciler Cemiyeti Türk Film Festivali, - En Başarılı Rejisör Bu Vatanın Çocukları

10. Uluslararası İstanbul Film Festivali, 1991 - Onur Ödülü

1991 - Valensiya Film Festivali, - En İyi Film Berdel

1992 - 6. Altın Koza Film Festivali, - En İyi 2. Film Berdel

1996 - 33. Antalya Film Şenliği, - Yaşam Boyu Onur Ödülü

1996 - 33. Antalya Film Şenliği, , Selvi Boylum, Al Yazmalım, Yaşam Boyu Onur Ödülü 

1991 - 10. İstanbul Film Festivali, Selvi Boylum, Al Yazmalım, Onur Ödülü 

1991 - Hacettepe Üniversitesi - Sanatta Onursal Doktora payesi 

Ankara Uluslararası Film Festivali - Aziz Nesin Emek Ödülü

Kaynak:  Aslı Kodallı, Vasıf Öngören’in ’Asiye Nasıl Kurtulur’ Adlı Oyun Metninin Atıf Yılmaz Yönetmenliğindeki Sinema Uyarlamasının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tiyatro Ana Sanat Dalı, Tiyatro Sanat Dalı, 2018.