Ali Bin İsa
Müslüman bilim insanı Şerefeddin Ali bin İsa’nın hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmamakla birlikte 10. – 11. yüzyılda yaşadığı tahmin edilmektedir. Arap göz hekimi olan Ali bin İsa, eğitimini Bağdat’ta Ebu’l-Ferec bin Tayyib’den aldı ve çalışmalarını Bağdat’ta sürdürdü.
Batı’da Jesu Haly ismiyle tanındı. Adının İsa olması sebebiyle Hristiyan olduğu düşünüldü. Ayrıca kendisinden yüz elli yıl kadar önce yaşamış olan Hekim İsa bin Ali ile de karıştırıldı. İsa bin Ali’nin Hristiyan olduğu bilinmektedir. Ali bin İsa’nın bu karışıklık sebebiyle de Hristiyan olarak tanıtıldığı düşünülmektedir.
Hayatı hakkında elimizdeki bilgiler az olmasına rağmen Tezkiretü’l-Kehhâlîn fi’l-ʿAyn ve Emrâżihâ adlı eseri günümüze eksiksiz olarak ulaştı. Bu eser, kısaca Tezkire yahut Tezkiretü’l-Kehhâlîn (Göz Hekimleri İçin Muhtıra) adıyla da anılmaktadır. Göz ve göz hastalıkları üzerine yazılmış olup göz hekimliği alanında yazılmış en eski Arapça eser olarak bilinmektedir. Eserin ön sözünde, başta Galen ve Huneyn b. İshak olmak üzere, Paulus, Hipokrat, Oribasius, Dioskorides adlı bilim insanlarının da eserlerinden faydalandığını kaydetmiştir.
Eser, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, gözün anatomik özelliklerini ve fizyolojisini; ikinci bölüm göz kapakları, gözyaşı bezleri, korneanın hastalık ve tedavileriyle katarakt ameliyatı üzerine bilgileri; üçüncü bölüm ise “gözün iç hastalıkları” başlığı altında miyop, hipermetrop, gece ve gündüz körlüğü, şaşılık gibi görme bozukluklarını ihtiva eder. Lensler, görme sinirleri ve retina gibi gözün çeşitli kısımlarına ait hastalıklar da bu bölümde yer almaktadır. 132 çeşit göz hastalığını açıklayan eser, genel manada sağlığın korunması için tavsiyeler verir ve alfabetik şekilde tasnif edilmiş 141 ilacın göz üzerindeki etkilerini açıklayan bir kısımla son bulur.
Eserin bir diğer önemli özelliği ise adamotu ve afyon buharı kullanılarak genel anestezi ile yapılan göz ameliyatlarının tarif ediliyor olmasıdır.
Bu eser, İbranice ve Latinceye tercüme edilmiştir. Orta Çağ’da yapılan bu tercümelerden Latince olanı başarılı bir tercüme değildir. XX. yüzyılın başlarında tekrar yapılan İbranice tercümeyle birlikte, Epistola Ihesu filii Haly de Cognitione İnfirmitatum Oculorum Sive Memoriale Oculariorum Guod Compilavit Ali b. İssa adıyla yayımlandı. Daha sonra Almanca ve Fransızcaya da yapılmış tercümelerle yüzyıllarca alanındaki ehemmiyetini korudu. Eser, yazıldığı günden bu yana yoğun ilgi gördü ve gerek bazı bölümlerine gerek tamamına çeşitli araştırmacılar tarafından çeşitli şerhler yapıldı.
Kaynak: Ali Haydar Bayat, Ali b. Îsâ el-Kehhâl, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-b-isa-el-kehhal (21.10.2021).
Mehmet Şemseddin, İslam’da Fen ve Felsefe, Sebilürreşad, 5 Mart 1912, c.9 s. 209-234, 24-25.
İLGİLİ ÖYKÜLER
