Abdulla Şaiq

Abdulla Şaiq


(Tiflis, 25 Şubat 1881 - Bakı, 28 Kasım 1959)

Şair, yazar, öğretmen ve XX. yy. Realist Azerbaycan Edebiyatı’nın tanınmış temsilcilerinden biridir. 25 Şubat 1881’de Tiflis’de doğmuştur. Kafkas Müslümanları dinî idaresi görevlilerinden Ahund Molla Mustafa’nın oğludur. İlk tahsilini babasının hocalık yaptığı, Tiflis altı sınıflı Müslüman okulunda almıştır. Burada Fars ve Ruş dillerini öğrenmiştir. 1893’te anası ile birlikde İran’ın Meşhed şehrine gitmiş ve yedi yıl Meşhed ve Horasan’da yaşayarak tahsilini devam ettirmiştir. İlk şiirlerini XX. yy. sonlarında klasik şiirin etkisi altında yazmıştır. "Valeh" takma adı ile yazılan bu gazellerde, şairin sonraki eserlerinde tesadüf olunan yeni ruh ve yeni fikir tabii ki, görülmez. Hayatının Meşhed döneminde Şâik, aynı zamanda Rus Edebiyatı’nın bazı örneklerini özellikle de Knlov’un temsillerini Fars diline çevirmiştir.

1900’de Horasan’dan Tiflis’e dönen AbduUa Tahbzâde-Şâik, burada bir kaç ay yaşadıktan sonra Bakü’ye gelir. Komisyon karşısında imtihan vererek ilkokullarda Azerî Türkçesi’nde ders vermek hakkını kazanır ve böylece hayatında kırk yıla yakın devam edecek öğretmenlik faaliyetine başlar. 1901-1934 yılları arasında Baku’nun bir çok okullarında öğretmenlik yapan, 1922’de ise onun adının verildiği "Şâik Numune Mektebi"ni kuran yazar, 1935’te çok sevdiği işinden emekliye ayrılmış ve hayatını tamamen sanat çalışmalarına hasretmişti. Şâik bu dönemde, sosyal hayata da aktif bir şekilde katılmıştı. 28 Kasım 1959’da Bakü’de vefat etmiş ve burada defnolunmuştur.

Çağdaşı olduğu bir çok Azerî yazarları gibi, Abdulla Şâik’in de asıl sanat hayatı 1905’ten sonra başlamıştı. Bu tarihe kadar ekonomik bir canlanma devri yaşayan Baku, 1905’ten sonra, Çarlık Rus yası’nda baş gösteren yeni siyasî ve sosyal durumun etkisi altında, aynı zamanda yeni Azerbaycan kültürünün merkezine dönüştü. Bu yeni kültürün kurucuları arasında Abdulla Şâik de vardı. Onun, 1905’ten sonra yazdığı şiirler, hikayeler, ders kitapları, en önemlisiyle yeni Azerbaycan aydınlarının yetişmesini sağlayan öğretmenlik faaliyeti, Şâik’i yeni millî kültürün ön sıralarına çıkarmıştı. Şâik’in 1920’den -Azerbaycan’da Bolşeviklerin iktidara gelmesinden- sonra yazdığı eserlerde, Bolşevik fikirlerin etkisi, edebiyatı iktidarın ve onun ideolojisinin hizmetine vermek meyli açıkça gözüktüğü halde, onun 1905-1920 yılları arasındaki eserleri şair ruhunun, şair kaleminin bağımsızlığı ve özgürlüğü hakkında bir bilgi vermektedir. Şairin bu dönemdeki şiir ve hikayelerinde, kuvvetli bir millî ruh, uygar dünyaya kavuşma, kalem dostu Mehemmed Hâdi’nin yazdığı gibi; "Var milletimin hetti bu imzalar içinde" diye anılmak isteği vardı. Külliyatının bu dönemine ait örneklerinde kederli, sıkıntılı levhaların, anların tasvirinden ibaret olan liriklerle beraber, geleceğe hitab eden umut yüklü parçalar da az değildir. Şâik bu devirde, Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı’nda mevcud olan her iki çizgiyi -realizmi ve romantizmi- de kendi eserlerinde yansıtmıştı. Çocuklar için eserler yazılmasına, genellikle, okul ve kitaplar vasıtasıyla yeni neslin eğitilmesine büyük önem verir ve kendi eserleri ile bu fikirlerin gerçekleşmesine hizmet ederdi. Şâik’in tertib ettiği, "Uşak Gözlüyü", "Gülzar" ve diğer ders kitapları Azerbaycan’da yeni eğitim sisteminin oluşmasında bir merhale kabul edilmişti. Ders kitaplarının yanı sıra, konusu çocuk hayatından alınmış, çocuk psikolojisini anlatan küçük şiir ve hikayelere de büyük önem verir ve bu tip eserlerle gazete ve dergi sehifelerinde devamlı şekilde boy gösterirdi.

Şâik’in 1920 yılma kadarki eserleri içerisinde, onun şiir ve hikayeleri daha fazla dikkat çekmektedir. Bu eserlerde, istidad ve başarısını daha fazla gösterebilmiştir. Dram eserleri ve romanlarıysa, şiirleri ile kıyaslandığında zayıftır. Bu eserlerde fikirler seçkin ve gerekli olsa da, onların estetik gerçekliğe çevrilmesi yolları bulunamamıştır.

Eserleri:
İki Uşaq, Bakı, 1906; Uşak Gözlüyü, Bakı, 1910; Tıqtıq Hanım, Bakı, 1910; Tülkü ve Horuz, Bakı, 1912; Yaxşı Arxa, Bakı, 1912; Gülzar, Bakı, 1912; Bedbext Aile, Bakı, 1912; Gözel Bahar, Bakı, 1912; Murad, Bakı, 1913; Şelequyruq, Bakı, 1913; Ürek Tikmek, Yahud Qurban Bayramı, Bakı, 1913; Mektub Yetişmedi, Bakı, 1914; Göbelek, Bakı, 1926; Müellim, Bakı, 1926; Eşşek Üste Seyahet, Bakı, 1933; Seçilmiş Hikayeler, Bakı, 1933; Oyuncu Bağalar, Bakı, 1934; Çocuk Şiirleri, Bakı, 1934; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1936; Pişik ile Siçanın Davası, Bakı, 1939; Araz, Bakı, 1940; Sehrli Üzük, Bakı, 1948; Nüşabe, Bakı, 1948; Mekteb Sehnesi, Bakı, 1948; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1948; Şiirler ve Hikayeler, Bakı, 1950; Araz, Bakı, 1954; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1955; Şiirler ve Hikayeler, Bakı, 1959; Seçilmiş Eserleri, I-III c. Bakı, 1957-1960; Eserleri, I-V cildler. Bakı, 1966-1973.